W drugiej połowie XIX i na początku XX wieku wielki postęp cywilizacyjny, który opanował całą Europę dotarł do Marienwerder. W 1867 roku otwarto gazownie, która to oświetliła całe miasto. W 1883 roku pojawiła się kolej, co znacznie ożywiło gospodarkę lokalną oraz podróżowanie mieszkańców stolicy rejencji. Pod koniec XIX wieku rozpoczęto budowę wodociągów, a w 1909 roku skanalizowano miasto, co spowodowało poprawę standardów życia w Marienwerder. Od 1911 roku mieszkańcy naszego miasta zostali zaopatrywani w energię elektryczną. W obecnych czasach nie wyobrażamy sobie życia bez prądu, ale przeszło 100 lat temu ta nowinka techniczna, nie była zbyt entuzjastycznie witana przez Marienwerderczyków (istniało już przecież oświetlenie gazowe). Nie mniej jednak z biegiem lat energia elektryczna stawała się coraz bardziej popularna i niezbędna w mieście jak i w całej okolicy. Korzystali z niej odbiorcy prywatni, gospodarstwa rolne oraz przedsiębiorstwa.
Chciałbym przybliżyć historię i okoliczności, w jakich powstał zakład energetyczny w Marienwerder. Przedstawić kilku ludzi, którzy z wielkim zaangażowaniem kierowali elektrownią oraz pokazać eksponaty związane z naszą przedwojenną energetyką, które udało mi się zgromadzić na przestrzeni ponad dwudziestu lat.
Na przełomie XIX i XX wieku na terenie Prus Zachodnich zaczęło powstawać wiele przedsiębiorstw elektroenergetycznych, które elektryfikowały całe obszary wokół elektrowni wodnych. Jak sama nazwa wskazuje pierwsze elektrownie były budowane przy akwenach wodnych, a dokładniej na rzekach, wykorzystując energię ich nurtu. Pierwszą elektrownią wodną w Naszym powiecie była elektrownia Stockmühle (Stocki Młyn), której budowa ruszyła w 1907 roku. Na podstawie niemieckiej ustawy wodnej Wydział Powiatowy w Marienwerder aktem z dnia 17 grudnia 1908 roku uznał istnienie elektrowni i zezwolił na piętrzenie wód rzeki na potrzeby energetyczne. Stockmühle leży po zachodniej stronie Wisły, około 6 km na południe od Pelplin (Pelplina) i około 12 km na północny zachód od Mewe (Gniew) przy małej wartkiej rzece Ferse Fluse (Wierzyca) przy gminie Janischau (Janiszewko). Był to sam kraniec Naszego powiatu (przed I wojną światową Kreis Marienwerder obejmował także tereny po zachodniej stronie Wisły).
Mapa powiatu z 1910 roku
zaznaczone Stockmühle
(oprócz elektrowni jest tam jeszcze
kilka bardzo ciekawych miejsc, ale to już inna historia)
Elektrownia Stockmühle została otwarta
przez "firmę córkę" z Breslau (Wrocław) Bergmann -
Elektrizitätswerke Aktien - Gesellschaft Berlin (Zaklady Energetyczne Bergmann,
Spółka Akcyjna w Berlinie), która to do zarządzania nową elektrownią
powołała nową spółkę Ueberlandzentrale Westpreussen G.m.b.h. (Centrala
Okręgowa Prusy Zachodnie, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością).
Było to jedno z pierwszych przedsiębiorstw energetycznych, które
powstało w celu zasilania prowincji Westpreussen (Prus Zachodnich) na
początku XX wieku.
Spiętrzenie rzeki Wierzycy z opadem 4,50 m . umożliwiło prace
elektrowni wodnej z dwoma generatorami, które dawały dobre efekty. Aby zapewnić
należyte zaopatrzenie energetyczne, także w czasie niskiego poziomu wody została
ustawiona dodatkowa turbina parowa, do której potrzebny był węgiel dostarczany
z tylko 800 metrów
oddalonej kolei. Zadaniem tego Zakładu Energetycznego, było jak
w przypadku wszystkich w tym czasie zakładanych spółek, ogólnokrajowe
zaopatrzenie w te nowe, cudowne oświetlenie elektryczne.
(Stockmühle) - 2013 rok
źródło: zbiory własne
(Stockmühle) - 2013 rok
źródło: zbiory własne
Betonowa śluza z 8 metrowym przepustem ochronnym w zakładzie Stocki Młyn (Stocksmühle)
wybudowana w 1914 roku
źródło: zbiory własne
Widoczny producent urządzeń śluzy
źródło: zbiory własne
źródło: zbiory własne
Z początku były zaopatrywane majątki i miejscowości w bezpośrednim otoczeniu elektrowni. Potem w latach 1910/1911 do obszaru zasilania Ueberlandzentrale Westpreussen G.m.b.h. należały powiaty: Marienwerder (Kwidzyn) na wschód i zachód Wisły, Stuhm (Sztum), Preussisch Stargard (Starogard), południowa część powiatu Dirschau (Tczew) i północna część powiatu Schwetz (Świecie). Na południe i zachód od elektrowni Stockmühle tereny były gęsto zalesione i mało zaludnione, więc dalsze inwestycje w tym obszarze po prostu się nie opłacały. Sytuacja zmieniła się w 1909 roku, kiedy to pod małą miejscowością Münsterwalde (Opalenie) Kreis Marienwerder (powiat Kwidzyn), wybudowano most na Wiśle. Był to doskonały moment, aby przedsiębiorstwo energetyczne z Stockmühle rozpoczęło ekspansje na wschód. Przęsła w/w mostu dawały dobrą możliwość umocowania trakcji elektrycznej, której napięcie wynosiło 15 000 V.
Münsterwalderbrücke
1911 rok
Następnie po przekroczeniu Wisły trakcja biegła przez Klein Grabau (Grabówko) wzdłuż torów, aż do Schwanenländersee (kanału, który przebiegał przez dawną osadę Schwanenland), przy którym zakręcała w lewo i kierowała się w kierunku mostu koło rzeki Liebe (Liwa) w Marienwerder.
Tak mniej więcej mogło to wyglądać
(na tym terenie w tym czasie przebiegały 3 kanały)
(na tym terenie w tym czasie przebiegały 3 kanały)
Tuż obok rzeki przy Wallstrasse (później Mewer Strasse, obecnie ul. Wiślana) były ustawione transformatory, które redukowały prąd na świetlny i “siłę” – 220 do 380 Volt. W tym samym miejscu zbudowano później mały lokomobil na prąd zmienny i stacje transformatorową. Operatorem był mistrz transformatorowy o nazwisku Bialla.
Plan miasta z 1911 roku
Tuż za stacją transformatorową znajdowała się
oczyszczalnia ścieków (oznaczona nr. 23)
źródło: zbiory własne
Widok od strony Mareese (Mareza) na Wallstr. (ob. Wiślna).
Po lewej stronie widać budynek, na którego miejscu postawiono stację transformatorową.
1909 rok
W 1911 roku zawarto umowę o zaopatrzeniu w energię elektryczną z miastem Marienwerder. Również miasto Stuhm (Sztum) zawarło podobną umowę. Rozpoczęto też pertraktacje z okręgiem Marienburg (Malbork). Ponieważ główne zaangażowanie Ueberlandzentrale Westpreussen G.m.b.h leżało teraz po stronie wschodniej Wisły, wybrano Marienwerder, jako bazę (filie). Natomiast na przełomie 1912/13 rok Nasze miasto zostało główną siedzibą firmy. Wkrótce w mieście w niektórych sklepach i mieszkaniach można było podziwiać nowe, elektryczne oświetlenie.
Z tego okresu pochodzi poniższy mosiężny szyld (tablica znamionowa)
c.d.n.
Bardzo fajnie napisane. Pozdrawiam.
OdpowiedzUsuń