Dziś 11 lipca 2013 roku obchodzimy 93 rocznicę plebiscytu, z tej okazji otwieram nowy cykl historyczny związany z tym wydarzeniem. Będę opisywał w nim już znane i nieznane fakty oraz prezentował między innymi swoje zbiory pochodzące z tego okresu.
Dziecko Plebiscytu, nowa lokalna gazeta
Deutsche Weichsel - Zeitung z dnia 10.07.1920 roku
Na pierwszej stronie u dołu widzimy duży napis:
Plebiscyt w Prusach Zachodnich 11 Lipiec 1920
(Jest to niezwykle unikatowy eksponat!!!)
11 LIPIEC 1920
PLEBISCYT NA POWIŚLU
Klęska Niemiec w I wojnie światowej i powstanie niepodległego państwa polskiego w 1918 roku wywarły poważny wpływ na postawę ludności polskiej na Warmii, Mazurach i Powiślu. W Traktacie Wersalskim, podpisanym 28 czerwca 1919 roku, wyznaczono dwa plebiscyty dotyczące Polski. Jeden z nich miał się odbyć na Warmii, Mazurach i Powiślu. Ludność zamieszkująca te tereny miała zdecydować, czy ziemie zostaną przyłączone do państwa polskiego, czy pozostaną w granicach Prus Wschodnich.
Dnia 17 lutego
1920 do Kwidzyna przyjechała Komisja Międzysojusznicza. Przewodniczącym komisji
w okręgu kwidzyńskim został przedstawiciel Włoch generał Angelo Pavia, w
poszczególnych komisjach zasiadali: Henry Beaumont z Wielkiej Brytani, hrabia
Rene de Cherisey z Francji Morikazu |Ida z Japonii.
Przewodniczący Komisji Włoch - Angelo Pavia
źródło: Stadtarchiv Celle
Skład Komisji
Od lewej: pułkownik Fernando Po (komendant wojsk Włoskich),
Henry Beaumont (Brytyjczyk), Angelo Pavia (przewodniczący),
hrabia Rene de Cheisey (Francuz), Morikazu Ida (Japończyk).
źródło: Stadtarchiv Celle
Z Komisją przybył też
kontyngent wojsk koalicyjnych (batalion włoski i pluton francuskich i sztab
urzędników). Ich zadaniem było zapewnienie pełnej swobody i pilnowanie porządku
na terenach objętych głosowaniem.
Formacja paradna włochów na Flottwellplatz
(obecnie Pl. Plebiscytowy)
źródło: Stadtarchiv Celle
Pamiątkowa fotografia
niemieckich, francuskich, włoskich oficerów
z okazji festiwalu włoskiego pułku.
Dawna Unteroffizier - Schule (szkoła podoficerska).
źródło: Stadtarchiv Celle
Festiwal włoskiego pułku
źródło: Stadtarchiv Celle
Fotografia pamiątkowa
źródło: Stadtarchiv Celle
Komisja utworzyła
cztery departamenty: wewnętrzny, finansów, sprawiedliwości i komunikacji
(poczta, telefon, telegraf, taryfy). Gorąco przyjęta przez Polaków Komisja
Międzysojusznicza zajęła gmach mieszczący się przy Flottwellplatz (obecnie Sąd
Rejonowy).
źródło: Stadtarchiv Celle
Przemówienie ministra spraw wewnętrznych Prus Pana Severina z gmachu Ziemstwa Zachodnio pruskiego z okazji drugiej rocznicy referendum w 1922 roku (według źródła).
źródło: "Bildband Stadt und Kreis Marienwerder"
Przemówienie Pana Severina z balkonu budynku
Ziemstwa Zachodnio pruskiego, w którym w czasie plebiscytumieściła się Komisja...
źródło: "Bildband Stadt und Kreis Marienwerder"
W tym czasie też
przybyli na Powiśle wybitni przedstawiciele świata kultury: poeta Jan
Kasprowicz, Stefan Żeromski, publicysta i członek KNP w Paryżu Stanisław
Kozicki i kompozytor Feliks Nowowiejski, którzy wspierają polską akcję
plebiscytową. Natomiast stronę
niemiecką w Gross Weide (Pastwa) i jej okolicach wspierał Rudolf Hoess, późniejszy komendant obozu koncentracyjnego Auschwitz. W Liczu koło
Kwidzyna w tym okresie przebywał książę Aleksander zu Dohna, przedstawiciel jednego z największych rodów w Prusach
Wschodnich. Jego obecność
spowodowała duży entuzjazm w śród ludności niemieckiej. Ponadto tereny objęte głosowaniem w tym Marienwerder odwiedzało wiele innych prominentnych gości oraz dziennikarzy z Europy oraz innych kontynentów.
Przyjazd uprawnionych do głosowania
dworzec kolejowy
źródło: "Bildband Stadt und Kreis Marienwerder"
20.08.1920 do Marienwerder koleją przyjeżdża
vice kanclerz Dr. Heinze i minister spraw wewnętrznych Severin
źródło: Stadtarchiv Celle
Przed głosowaniem odbywało się wiele
wieców i pochodów.
Oto jedne z nich na Rynku Starego Miasta
źródło: "Bildband Stadt und Kreis Marienwerder"
źródło: zbiory prywatne
W okresie plebiscytu ulice miasta zostały
przystrojone girlandami, flagami oraz
innymi dekoracjami co widać na poniższych
fotografiach
Rynek Starego Miasta
wraz z zdobycznymi armatami w wojnie
niemiecko - francuskiej 1871
źródło: Stadtarchiv Celle
Breite Strasse (obecnie ul. Bat. Chłopskich)
źródło: Stadtarchiv Celle
Marienburger Str. (obecnie ul. Brat. Narodów)
źródło: Stadtarchiv Celle
Plebiscyt odbył się 11 lipca 1920 r. Jego wyniki były dla Polski były fatalne. W okręgach olsztyńskim i kwidzyńskim za przyłączeniem do Polski opowiedziało się zaledwie 3,4 % uprawnionych do głosowania.
Przyczyn klęski należy się dopatrywać w następujących punktach:
- Państwo niemieckie przed plebiscytem prowadziło zmasowaną akcję propagandową, dysponując środkami o wiele większymi niż środowiska polskie.
- Prawo do głosowania otrzymali wszyscy, którzy urodzili się na terenie plebiscytowym. W dniu plebiscytu na tereny sporne przywożono z Niemiec specjalne wycieczki osób urodzonych lecz niezamieszkujących już na tych obszarach.
- Na terenach objętym głosowaniem mieszkało dużo więcej Niemców niż Polaków, poza małymi wyjątkami.
- Pogrążona w wojnie polsko-bolszewickiej Polska nie poświęciła zbyt wiele czasu i uwagi na akcję propagandową. Ofensywa Bolszewików i ciągłe zagrożenie państwa polskiego było skrzętnie wykorzystywane przez propagandę niemiecką określającą Polskę jako państwo sezonowe i niezapewniające swoim obywatelom bezpieczeństwa.
Na obszarze Powiśla ostatecznie do Polski przyłączono zaledwie kilka wsi: Małe Pólko, Nowe Lignowy, Kramrowo, Bursztych i Janowo nazwane Rzeczpospolita Janowska lub Mała Polska, sześć łąk nadwiślańskich, port rzeczny w Korzeniewie, przyczółek mostowy na Wiśle pod Opaleniem oraz dworzec w Gardei. Warto wspomnieć też o kilku innych wsiach: Dubiel, Tychnowy, Szadowo. Tu za Polską oddano zdecydowanie więcej głosów, ale z przyczyn czysto technicznych nie mogły być przyłączone do Polski.
c.d.n.
